مدیریت ریسک یا مدیریت بحران ؟
برای درک بهتر مدیریت ریسک و رویکرد استراتژیک به موضوع ریسک باید ابتدا چند تعریف مهم رو با هم بررسی کنیم و تفاوت ریسک و بحران رو متوجه بشیم ، متاسفانه از این ۲ واژه بسیار در سطح عموم جامعه و هم در کسب و کار ها استفاده می شه اما عدم درک درست این مفاهیم باعث می شه مسیر اشتباهی رو بریم و یا درک سطحی از مفاهیم مدیریت در کسب و کار داشته باشیم، فراموش نکنید هر گونه اطلاعات اشتباه و یا ناقص باعث ایجاد خطا در درک شما از واقعیت و یا پیش بینی مدیریتی شما خواهد شد که شاخص کلیدی تایین کننده موفقیت و یا عبور از شرایط بد برای شماست و کسب و کارتون هست ، در واقع تصمیمات و اقدامات کلیدی صحیح و تخصصی شماست که نتیجه موفقیت کسب و کار شما رو در طول زمان رقم می زنه! برای همین که بسیار اهمیت داره درک صحیح و عمیق تری نسبت به مفاهیم اولیه که زیربنای اقدامات ثانویه هستند داشته باشیم ، خوب بریم سراغ تعاریف اصلی مدیریت ریسک و بحران
اگه تو هم از اون دسته افرادی هستی که حوصله متن های طولانی رو نداری ، هیچ اشکالی نداره ویدیو آموزشی این مقاله رو برات تهیه کردم ، اما باید قول بدی تا اخر ببینی و خوب یاد بگیریش، یادت نره برای افزایش درک صحیح و عمیق تر حتما نمودار های زیر رو بخون
تفاوت ریسک و بحران
از مدیریت ریسک تا مدیریت بحران
تعریف بحران : اتفاق های غیرقابل پیش بینی و یا پیش بینی نشده ای که در زمان حال رخ می دهد و عموما تاثیر منفی بر فرد یا مجموعه ( شرکت ، سازمان ، کشور …. ) دارد و نیاز به واکنش سریع ما دارد.
تعریف مدیریت بحران : مدیریت بحران یعنی واکنش و پاسخ مدیریت شده به بحران پیش آمده برای کمینه کردن و جلوگیری کردن از ضرر بیشتر و رفع آسیب به وجود آمده تا حد ممکن.
تعریف ریسک : رویدادی در آینده گفته میشود که وقوع آن حتمی نیست و در صورت وقوع تاثیری مثبت یا منفی بر روند پروژه می گذاره . به ریسک هایی که تاثیر مثبت دارند ریسک مطلوب یا فرصت و به ریسک هایی که تاثیر منفی دارند ریسک نامطلوب یا تهدید گفته می شود.
تعریف مدیریت ریسک : برنامه ریزی و اجرای اقداماتی است که می توانند پیش از فرارسیدن زمان وقوع ریسک احتمال وقوع یا میزان تاثیر آن را بهبود دهند تا عدم قطعیت ها (احتمال ها) تحت کنترل باشند رو مدیریت ریسک می گیم.
جدول تفاوت های ذاتی و عملیاتی مدیریت ریسک و بحران
پس می تونیم نتیجه بگیریم که بحران ها ریسک های غیر قابل پیش بینی بودند که ما نتونستیم پیش تر متوجهش بشیم و در دلش تحدید ها و فرصت ها رو پیدا کنیم پس برنامه واکنشی برای نداریم برای همین هست که در لحظه وقوع بحران باید سریعا یک ستاد و یا گروه مقابله با بحران تشکیل بشه برای بررسی سناریو های پاسخگویی به شرایط موجود و گذر از بحران تا بازگشت به شرایط عادی!
البته فراموش نکنیم در سازمان ها ( زندگی فردی ، شرکت ها ، کشورها … ) عدم توانایی تشخیص ریسک ها و ضعف مدیریتی است که بحران ها ایجاد می شوند و همیشه بحران ها غیر قابل پیش بینی نیستند، با توجه به گسترش دانش تخصصی و حجم زیاد دیتا امروزه بسیاری از الگو های تکرار شونده و تجربی قابلیت پیش بینی رو دارند !!!
به همین دلیل که در اصل بعدی براتون باید بازه بازگشت رو توضیح بدم، اما قبلش بیاید باهم برای درک بهتر تفاوت بحران ها و ریسک ها چند مثال واقعی بزنیم!
مثال های بحران و مدیریت بحران در ایران :
اتفاقی که برای یکی از مسافرین اسنپ در یک سفر افتاد ، که راننده به دلیل بی حجابی مسافرش رو پیاده کرد در نتیجه عده زیادی از مشتریان اسنپ بسیار ناراحت شدند و شروع کردند به راه اندازی هشتگ #تحریم_اسنپ و یک حجم زیاد از خشم و عصبانیت در شبکه های مجازی برای اسنپ راه افتاد تا جایی که به دلیل کامنت ها منفی اسنپ در یک اقدام عجولانه بدونه پاسخگویی و توضیح در اینستاگرام شروع به بستن کامنت ها در چند پست آخر خود کرد، این بحران باعث شد صدمه زیاد به تصویر ذهنی از برند اسنپ و میزان وفاداری مشتریانش بخوره حتی در برخی امار ها در تهران ریزش ۱۰ تا ۳۰% رو در اون بازه زمانی تجربه کرد، هرچند در تویتر چندی بعد سعی کرد این مورد رو توضیح بده و ترجیح داد اجازه بده با گذشت زمان موضوع کم رنگ تر بشه! اما این یکی از مهم ترین مورد ایجاد یک بحران در یک کسب و کار بود و متاسفانه واکنش بد و غیر حرفه ای اسنپ نشان از بلوغ پایین سازمانی داشت در مواجه در این بحران.
مورد بعدی اتفاق جدید برای دیجی کالا بود ، که به صورت ناگهانی در بحران کرونا توسط دوربین شبکه ایران کالا گفته شد ۵ میلیون ماسک احتکار کرده و متخلف است ، این نیز یک نمونه مهم از بحران پیش امده برای یک سازمان بوده اما اینبار دیجی کالا از تمام ابزار های آنلاین استفاده کرد برای پخش پاسخ دیجیکالا به این بحران عموما
ویا تاثیر ناگهانی کرونا به محدودیت سفر ها و تمام شرکت های حوزه گرشگری از آژانس های هواپیمایی تا هتل ها و….
که باعث تعدیل نیرو بسیار و …. شد
و اما مثال های داخلی برای مدیریت ریسک در ایران :
دقیقا همین مورد کرونا برای همه کشور ها به جز چین یک ریسک بود ، چرا که پیش تر اطلاعت کافی از اتفاقات داخل چین داشتند و باید با برنامه ریزی های پیش گیرانه میزان خسارت رو کاهش می دادند قبل از وقوع این اتفاق در کشور خودشان !!!
یا مثال دیگه مدیریت ریسک ، احتمال تحریم شدن واردات دارو از ۴ سال گذشته بود که باید شرکت های وارد کننده تبدیل به فرصت می کردند و زیرساخت تولید داخل رو فراهم می کردند
و یا به طور مثال امضای تحریم ایران توسط امریکا در ۲ سال پیش بود که در پی اون رشد ۵۰۰% ارز و کالا های وابسته رو داشت البته در طی یک روند ۳ تا ۶ ماه سعودی که باز هم با پیش بینی این ریسک توان ایجاد فرصت و بهره وری فردی و سازمانی وجود داشت ! البته اکثر ریسک ها اگر زمان زودتری شناخته شوند قابلیت تبدیل شدن بیشتری به فرصت دارند لذا برای تشخصی ، برنامه ریزی و کنترل ریسک ها نیاز به یک تیم متخصص در حوزه های متفاوت درون سازمانی و تاثیر گذار دیگر خارج از سازمان دارید .
خوب بگذارید بازه تکرار ریسک ها رو بررسی کنیم، اکثر ریسک ها به دلیل ذات تکرار شوندگیشان در طول زمان یک نرخ تکرار شوندگی دارند که به معنای تعداد توالی و درصد تکرار وقوع اون ریسک گفته می شه! به طور مثال وقوع زمین لرزه ها فعال شدن اتشفشان ها به عنوان نمونه های قابل لمس طبیعی و همچنین تهدید های فصلی کسب و کار ها و یا شکست قیمت در زمان افزایش رقابت یا در یک پروژه مهم می توان از کار افتادن دستگاه های مهم در خط تولید و یا رفتن یک فرد کلیدی در سازمان رو بهش اشاره کرد، هرچقدر که ما توان بیشتری در مدیریت ریسک ها داشته باشیم مجموعه بهره وری بیشتری خواهد داشت و این با تنظیم سند ها و پروتوکل های رفتاری و اجرایی برای زمان ها وقوع ریسک ها هستند.
خوب بیاید یک نمودار مهم ریسک رو با هم بررسی کنیم ، ما برای اینکه بتونیم ریسک ها رو مدیریت کنیم پس از شناخت باید بتونیم اون ها رو اولیت بندی کنیم درسته؟ چون تا حالا باید متوجه شده باشید ریسک های بسیار زیادی زندگی فردی و سازمان شمارو تحدید می کنه و از اونجایی که می دونیم منابع ما محدود باید یک سیستم اولویت سنجی در ریسک ها داشته باشیم!
نمودار بازه تکرار و میزان تاثیر ریسک ها
خوب حالا با توجه به اینکه شما میزان تاثیر هر ریسک رو به چه میزان زیاد می دونید و احتمال بازگشت رو چقدر ارزیابی می کنید می تونید ریسک هاتون رو در نمودار بالا جایگذاری کنید هر چقدر بالا به سمت راست بودند در اولیت بالاتری قرار می گیرند برای رسیدگی هرچقدر پایین تر و چپ تر بودند اولیت کمتری برای رسیدگی و برنامه ریزی دارند.
خوب قبل از اینکه چارچوب مدیریت ریسک رو یاد بگیریم باید یک مفهوم دیگه رو هم بفهمیم و اون تحلیل درست شرایط درون سازمان و بیرون سازمان هست برای اینکار متد ها و روش های زیادی وجود داره که من به چند موردش براتون شاره می کنیم ،
تحلیل درون سازمانی : SWOT (مطالعه روش تحلیل SWOT )
تحلیل شرایط بیرونی : PESTLE (مطالعه روش تحلیل PESTLE )
زمانی که شما تحلیل بیرونی به روش PESTLE رو آموزش می بینید یاد می گیرید که همه ریسک ها در یک دسته بندی قرار نمی گیرند ، دسته بندی ریسک ها کمک می کنه به درک بهتر اون ها و توانایی مشخص کردن و یافتن سریع تر اونها البته فراموش نکنید در هر ۲ تحلیل ذکر شده شما نیاز به قضاوت تخصصی ( تخصص و تجربه متخصصین اون حوزه ) دارید و کاری نیست که با قوه تخیل شما انجام بشه! درست مثل قضاوت یک پزشک متخصص.
هرچند برای الویت بندی ریسک ها پس از استخراج از روش های بالا روش های دیگری هم وجود داره مثل جدول میزان تاثیر و احتمال وقوع ریسک و البته روش های بسیار دیگری اما در نهایت ما بر اساس شاخص های مهم و تاثیر گذار در کسب و کار یا زندگی فردیمون باید به لیست ریسک ها و الویت بندی اون ها برسیم!
RMF یا چارچوب های مدیریت ریسک چیست ؟
Risk Management Framework همان الگوی ها و چارچوب های مدیریت ریسک هستند ، توالی های منطقی مدیریت ریسک رو بهش چهاچوب های مدیریت ریسک یا آر ام اف می گویند ، البته درنظر داشته باشید که در کلیت همه اون ها شبیه هم هستند در ترتیب و جزئیات کمی با هم متفاوت هستند، دسته بندی کردن اقدامات لازم برای اکثر ریسک ها و توالی این دسته بندی به نحوی که بهره وری رو افزایش بده رو ما یک چارچوب مناسب در نظر می گیریم! برای مثال چارچوب مدیریت ریسک زیر
خوب حالا وقتشه که برسم سراغ چهارچوب مدیریت ریسک !
-
مشخص کردن ریسک ها
-
درک صحیح ریسک ها
-
اولویت بندی ریسک ها
-
تهیه برنامه عملیاتی و سناریو های پاسخ
-
اجرای برنامه ( در ۳ بخش : اجرا ، کنترل و بهینه سازی )
همون طوری که اشاره کردم مدیریت ریسک در ۳ فاز عملیاتی :
-
پیش از وقوع ریسک
-
در حین وقوع ریسک
-
پس از وقوع ریسک ( دوران ریکاوری )
فریم ورک مدیریت ریسک و بحران
در کسب و کار مدیریت ریسک یک امر همیشگی و پیوسته هست ما باید همواره در بازه های زمانی مشخص و تکرار شونده اسناد رویه های عملیاتی مقابله با ریسک ها رو بروز کنیم همچنین گوش به زنگ اخبار مهم و تاثیر گذار زیاد در صنعت و داخل سازمان خودمان باشیم تا در صورت نزدیک بودن یک ریسک محتمل یک برنامه عملیاتی برای پاسخ به ان تدوین کنیم! هرچند این اصل در زندگی روزمره هم کاملا کاربردی است به طور مثال اگر مستاجر هستید قطعا پیش بینی می کنید که در موعد پایان اجاره نامه با توجه به شرایط زمانی ان موقع و پیش بینی بازار ملک و نیاز های مالک شما و همچنین توانمنده های شما در ان زمان چه برنامه عملیاتی باید انجام دهید از امروز تا ان زمان همچنین منطقی است که چندین راه حل ممکن داشته باشید برای چنین رویدادی ، پس همون طوری که می بینید برنامه ریزی های استراتژیک توان مقابله با تحدید ها و افزایش بهره وری رو به شما می دهند!
اشاره به این نکته هم بسیار اهمیت داره که هرچقدر یک سازمان یا فرد به مدیریت ریسک تسلط بیشتری داشته باشد میزان تاب آوری ( Company Tolerance ) آن هم بیشتر می شود ، درواقع میزان آسیب پذیری کاهش و توان مقابله با تغییرات افزایش می یابد ، دقیقا همین جاست که درک می کنید با توجه به شرایط نه چندان مطلوب فعلی کشور اما قابلیت پیش بینی این وقایع این ضعف سازمان های بزرگ هست که با هرگونه تغییری به دلیل میزان کم تاب اوری سازمانی دست به تعدیل نیرو می زنند و یک واکنش بزرگ پر هزینه می دهد، در صورتی که اگر پیش تر دیده می شد این رویه ها با کاهش برخی هزینه های کم اولیت تر سازمانی خیلی از این موارد قابل پیشگیری بوده
